تلفیق رویکردهای دیمتل و سناریونویسی در تبیین آینده‌ ناترازی انرژی در ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد، گروه مدیریت صنعتی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه میبد، میبد، ایران.

2 استادیار، گروه مدیریت صنعتی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه میبد، میبد، ایران.

10.48308/jimp.15.3.141

چکیده

مقدمه و اهداف: طی سال­های گذشته یکی از مسائل مهم و محوری کشور، ناترازی در بخش انرژی بوده که تمامی صنایع، اقتصاد کشور و رضایت اجتماعی در میان مردم را تحت تأثیر قرار داده است. از آن‌جایی که ایران یک کشور در حال توسعه محسوب می‌شود، نباید از رشد و توسعه در زمینه انرزی غافل شود و با توجه به ظرفیت مناسبی که در دست دارد باید به سمت رفع ناترازی انرژی حرکت کند. این پژوهش با هدف بررسی آینده ناترازی انرژی در ایران، رویکردهای دیمتل و سناریونویسی را به‌­کار می‌گیرد تا چارچوبی برای درک بهتر عوامل مؤثر و مسیرهای پیش­ رو ارائه دهد.
روش‌­ها: این پژوهش با رویکردی کاربردی، به بررسی آینده ناترازی انرژی در ایران می‌پردازد و از منظر پارادایمی، مبتنی بر رویکرد پراگماتیستی است که بر حل مسائل واقعی و ارائه راهکارهای عملی تأکید دارد. از نظر نحوه گردآوری داده‌ها، این پژوهش از نوع توصیفی-پیمایشی است. جامعه آماری این تحقیق شامل اساتید دانشگاهی، مدیران ارشد و خبرگان برجسته فعال در صنعت انرژی ایران است که دارای دانش و تجربه کافی در این زمینه هستند. فرآیند پژوهش با شناسایی پیشران‌های اولیه از طریق ادبیات موضوع، آغاز و در مرحله بعد با تعیین پیشران­های کلیدی مؤثر بر آینده ناترازی انرژی با استفاده از روش دیمتل ادامه یافت. روش دیمتل امکان شناسایی روابط علت و معلولی بین عوامل مختلف و تعیین میزان تأثیرگذاری و تأثیرپذیری هر پیشران را فراهم می‌کند. پس از تعیین پیشران‌های کلیدی، تحلیل اثرات متقابل این پیشران‌ها با استفاده از نرم‌افزار تخصصی سناریو ویزارد انجام شده است. این نرم‌افزار، با تحلیل روابط پیچیده بین عوامل مختلف، امکان تدوین سناریوهای محتمل برای آینده ناترازی انرژی در ایران را فراهم می‌سازد. در نهایت، بر اساس تحلیل‌های انجام شده، چهار سناریوی متمایز برای آینده ناترازی انرژی در ایران استخراج و تشریح شدند.
یافته‌ها: چهار سناریوی اصلی که برای آینده ناترازی انرژی در ایران شناسایی شده‌اند، عبارتند از:
بهار انرژی: سناریویی مطلوب با حکمرانی یکپارچه، تاب‌آوری در برابر تحریم‌ها، بهینه‌سازی مصرف، همکاری‌های منطقه‌ای گسترده و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های مدرن که منجر به رشد پایدار می‌شود.
سراب انرژی: تلاشی ظاهری برای بهبود با وجود ناتوانی‌های نهادی، محدودیت در همکاری‌های منطقه‌ای و کمبود سرمایه‌گذاری که به نتایج ناپایدار منجر می‌شود.
باتلاق انرژی: وضعیت فاجعه‌بار ناشی از ضعف ساختاری، تحریم‌های فلج‌کننده، الگوهای مصرف نامناسب، تنش‌های منطقه‌ای و بحران زیرساختی که به فروپاشی صنعت انرژی منجر می‌شود.
زمستان انرژی: وضعیت بحرانی ناشی از ضعف‌های ساختاری، تحریم‌های جامع، عدم تغییر الگوهای مصرف، ناکافی بودن همکاری‌های منطقه‌ای و بحران زیرساخت‌ها به دلیل کمبود سرمایه‌گذاری که نیازمند بازنگری اساسی است.
این سناریوها بر اساس تحلیل پیشران‌های کلیدی از جمله «ساختار حکمرانی و سیاست‌گذاری انرژی»، «تحریم‌های بین‌المللی»، «تحولات اجتماعی و الگوی مصرف انرژی»، «همکاری‌های منطقه‌ای» و «سرمایه‌گذاری و زیرساخت‌های انرژی» تدوین شده‌اند.
نتیجه­‌گیری: نتایج پژوهش نشان می‌دهد که آینده ناترازی انرژی در ایران به شدت وابسته به حکمرانی یکپارچه و کارآمد در بخش انرژی و توسعه زیرساخت‌های مناسب است. سناریوهای بحرانی مانند «باتلاق انرژی» و «زمستان انرژی» نیازمند مداخلات فوری و جدی در سیاست‌گذاری ملی هستند، در حالی که سناریوهای مطلوب مانند «بهار انرژی» فرصت‌های ارزشمندی برای رفع ناترازی انرژی و توسعه پایدار در کشور فراهم می‌کنند. این پژوهش با ارائه یک چارچوب تحلیلی جامع، به سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیرندگان کمک می‌کند تا با شناسایی روندها، عدم قطعیت‌ها و پیامدهای محتمل، استراتژی‌های مؤثرتری را برای مقابله با چالش ناترازی انرژی در ایران اتخاذ نمایند. این پژوهش تاکید دارد که توجه به پویایی سیستم انرژی، شناخت تاثیر عوامل کلیدی و ایجاد آمادگی برای مواجهه با سناریوهای مختلف، لازمه مدیریت موفق ناترازی انرژی در ایران است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Integrating DEMATEL and Scenario Planning Approaches to Explain the Future of Energy Imbalance in IRAN

نویسندگان [English]

  • Saeid Torfi 1
  • Hossein Mohebbi 2
1 Masters student, Department of Industrial Management, Faculty of Human Sciences, Meybod University, Meybod, Iran.
2 Assistant Professor, Deptment of Industrial Management, Faculty of Human Sciences, Meybod University, Meybod, Iran.
چکیده [English]

Introduction: In recent years, the energy imbalance has been a significant issue in Iran, affecting all industries, the national economy, and public satisfaction. As a developing country, Iran should not neglect growth and development in the energy sector. Considering its potential, it should move towards resolving the energy imbalance. This research aims to explore the future of energy imbalance in Iran, employing DEMATEL and scenario planning approaches to provide a framework for a better understanding of the influential factors and the paths ahead.
Methods: This research takes a practical approach to examining the future of energy imbalance in Iran and is based on a pragmatic paradigm that emphasizes solving real problems and providing practical solutions. In terms of data collection, this research is descriptive-survey. The statistical population of this study includes university professors, senior managers, and prominent experts active in the Iranian energy industry who have sufficient knowledge and experience in this field. The research process begins with identifying primary drivers through the literature review, followed by determining the key drivers affecting the future of energy imbalance using the DEMATEL method. The DEMATEL method allows for identifying cause-and-effect relationships between different factors and determining the influence and receptiveness of each driver. After determining the key drivers, the analysis of the interactions of these drivers is performed using the specialized Scenario Wizard software. By analyzing the complex relationships between different factors, this software enables the development of plausible scenarios for the future of energy imbalance in Iran. Finally, based on the analyses, four distinct scenarios for the future of energy imbalance in Iran are extracted and described.
Results and discussion: The four main scenarios identified for the future of energy imbalance in Iran are:
Energy Spring: A favorable scenario with integrated governance, resilience against sanctions, optimized consumption, extensive regional cooperation, and investment in modern infrastructure leading to sustainable growth.
Energy Mirage: An apparent effort to improve with institutional disabilities, limited regional cooperation, and lack of investment leading to unsustainable results.
Energy Quagmire: A catastrophic situation resulting from structural weaknesses, crippling sanctions, inappropriate consumption patterns, regional tensions, and infrastructure crisis leading to the collapse of the energy industry.
Energy Winter: A critical situation caused by structural weaknesses, comprehensive sanctions, failure to change consumption patterns, insufficient regional cooperation, and infrastructure crisis due to lack of investment requiring fundamental rethinking.
These scenarios are developed based on the analysis of key drivers including “Energy Governance and Policy Structure”, “International Sanctions”, “Social Developments and Energy Consumption Pattern”, “Regional Cooperation” and “Energy Investment and Infrastructure”.
Conclusion: The research results show that the future of energy imbalance in Iran is highly dependent on integrated and efficient governance in the energy sector and the development of appropriate infrastructure. Critical scenarios such as “Energy Quagmire” and “Energy Winter” require immediate and serious interventions in national policy, while favorable scenarios such as “Energy Spring” provide valuable opportunities to resolve energy imbalance and sustainable development in the country. By providing a comprehensive analytical framework, this research helps policymakers and decision-makers to adopt more effective strategies to address the challenge of energy imbalance in Iran by identifying trends, uncertainties, and potential consequences. This research emphasizes that paying attention to the dynamics of the energy system, understanding the impact of key factors, and creating readiness to face different scenarios are necessary for successful management of energy imbalance in Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • DEMATEL
  • Energy Imbalance
  • Futures Studies
  • Scenario Planning
  • Scenario Wizard

مراجع

  1. Agreement, P. (2015). Paris agreement. In report of the conference of the parties to the United Nations framework convention on climate change (21st session, 2015: Paris). Retrived December, 4(2017), 2, Getzville, NY, USA: Hein-Online.
  2. Azar, A., rajabzadeh ghatromi, A., akhavan, A. (2017). Mapping Sustainable Production Model Using ISM and Fuzzy DEMATEL. Industrial Management Studies, 15(46), 1-26. doi: 10.22054/jims.2017.7986 [In Persian].
  3. Azimzadeh-Arani, M., Tahmasbi-Blokabad, R. (2024). Investigating the role of the governance structure of the gas sector in solving the challenge of imbalance; (Case study: selected countries). Strategic Studies in Public Policy, 14(52), 128-155. [In Persian].
  4. Badiei-Khamsehfard, S. M. H. (2024). Systematic review of scenario writing: Analysis of articles published in Futures and Foresight journals. Strategic Futures Studies Quarterly, 3(11), 55-78. [In Persian].
  5. Bagheri-Moghaddam, N., Ahmadi, M. A., Abbaspour, M., Nazemi, A. (2024). The role of technology and innovation policy in simultaneously confronting the imbalance of energy intensity and carbon intensity. Strategic Studies in Public Policy, 14(52), 104-126. [In Persian].
  6. Balakrishnan, A., De, S., Wang, L. (2024). Case: Common framework for traffic and energy optimization towards future green grid-connected networks. IEEE Transactions on Network and Service Management, 21(3), 2888-2899.
  7. Bentham, J. (2014). The scenario approach to possible futures for oil and natural gas. Energy policy, 64, 87-92.
  8. Brugger, H., Eichhammer, W., Mikova, N., Donitz, E. (2021). “Energy Efficiency Vision 2050: How will new societal trends influence future energy demand in the European countries?” Energy Policy, 152(9),
  9. Cascajo, R., Molina, R., Perez-Rojas, L. (2022). Sectoral Analysis of the Fundamental Criteria for the Evaluation of the Viability of Wave Energy Generation Facilities in Ports—Application of the Delphi Methodology. Energies, 15(7),
  10. Chapagain, K., Kittipiyakul, S., Kulthanavit, P. (2020). Short-term electricity demand forecasting: Impact analysis of temperature for Thailand. Energies, 13(10),
  11. Dehghani, A. S., & Rostamzadeh Khosroshahi, A. (2016). Energy and exergy analysis of Tabriz thermal power plant. Energy of Iran, 18 (3), 123-144. [In Persian].
  12. Donya-e-Eqtesad Newspaper. (2024, April 24). Installed power plant capacity announced. Retrieved from https://donya-e-eqtesad.com
  13. Dosi, G. (1983). Technological paradigms and technological trajectories. Research Policy, 11(3). 1-12.
  14. Ebrahimi-Nazhami, M., Mirbagheri-Jam, M., Moharrami, H. (2024). Modeling and forecasting the trend of electricity consumption in Iran. Sustainable Energy Systems Quarterly, 3(33), 323-339. [In Persian].
  15. Edalet, M. H., Azmi, R., Bagherinejad, J. (2019). Improving the accuracy of process prediction in business process management by using LSTM architecture. Industrial Management Perspective, 10(3), 71-97. [In Persian].
  16. Esmaili-Ardakani, A., Shokri, M. (2022). Political Economy of Renewable Energy and Future Scenarios of Iran in the Perspective of Energy Transition 2050. Iranian Journal of Energy Economics, 12(45), 11-39. [Persian].
  17. Fartash, K., Khayatiyan-Yazdi, M. S., Ghorbani, A. (2019). Pathology of the Role of Actors in the Governance Structure of Iran's Solar Energy. Public Policy, 6(2), 155-177. [In Persian].
  18. Fertash, K., Khayatan-Yazdi, M. S., Ghorbani, A. (2021). Iran's renewable energy development scenarios in the horizon of 1420 with a forward-looking approach. Futures of Management Quarterly, 32(4), 153-138. [In Persian].
  19. Habibi, A., Izadyar, S., Sarafarazi, A. (2024). Fuzzy Multi-Criteria Decision Making. Tehran: Katibeh Gil, 1st edition. [In Persian].
  20. Hafezi, R., Afzali, H. R., Zohoor, H. (2021). Future scenarios of Iran's energy supply. Quarterly Journal of Strategic Studies in Public Policy, 11(38), 204-233. [In Persian].
  21. Hafezi, R., Rahimi-Rad, Z. (2024). Social participation and its role in solving the challenge of energy imbalance. Strategic Studies in Public Policy, 14(52), 82-102. [In Persian].
  22. Hajimineh, R., Rezaeirad, E. (2024). The future of renewable energies in Iran's energy policy. Future energy. 3(3). 1-13.
  23. Harper, W. (2012). The Oxford Handbook of Interdisciplinarity. Theological Librarianship, 5(2), 88-89.
  24. Heidari, H., Akbari, M., Souhankar, A., Hafezi, R. (2022). Review of global energy trends towards 2040 and recommendations for Iran oil and gas sector. International Journal of Environmental Science and Technology, 19(8), 8007-8018.
  25. Iran Grid Management Company. (2023). Summer 2024 peak load report and 2035 forecast. Retrieved from https://www.igmc.ir
  26. Iranian Energy Organization, (2024). National Energy Imbalance Crisis Document in the Industrial Sector. Tehran: Ministry of Energy Publications.
  27. Islam, M. A., Che, H. S., Hasanuzzaman, M., & Rahim, N. (2020). Energy demand forecasting. In Energy for Sustainable Development. https://doi.org/10.1016/b978-0-12-814645-3.00005-5
  28. Islamic Parliament Research Center, (2023). Analysis of Investment Risks in Iran’s Energy Infrastructure. Tehran: Center for Research Publications.
  29. Jamasb, T., Nepal, R., Timilsina, G., Toman, M. (2014). Energy Sector Reform, Economic Efficiency and Poverty Reduction. Working Paper, University of Queensland, School of Economics,529, 1-87.
  30. Karimi, M. S., Hafezi, R., Souhankar, A. (2022). Reframing of Iran's Energy Diplomacy in Natural Gas on the Horizon of 1420, Necessity or Choice? Strategic Studies of public policy, 11(41), 116-135. [In Persian].
  31. Moayedfar, S., Mohebbi, H., Mozaffaree Pour, N., & Sharifi, A. (2025). Developing a localized resilience assessment framework for historical districts: A case study of Yazd, Iran. PloS one, 20(2), e0317088.
  32. Marzban, E., Mohammadi, M. (2021). Future scenarios of electric energy management in Iran. Management Research in Iran, 20(3), 177-204. [In Persian].
  33. Mathias, M. C., Szklo, A. (2007). Lessons learned from Brazilian natural gas industry reform. Energy Policy, 35 (12), 6478–6490.
  34. Merchant, C., Allan, R., Embury, O. (2025). Quantifying the acceleration of multidecadal global sea surface warming driven by Earth's energy imbalance. Environmental Research Letters, 20, 024037.
  35. Ministry of Energy. (2024). Performance report of the power industry, April 2024. Iran Grid Management Company. Retrieved from https://www.tavanir.org.ir
  36. Mohebbi, H., Torfi, S. (2025). Futures Studies on Artificial Intelligence Development in Iran: A Scenario Planning Approach. Business Intelligence Management Studies. 14(53), 159-204. [In Persian].
  37. Nasr-e-Isfahani, A., Bagheri-Moghaddam, N., Nazemi, A., Maleki, A. (2021). Scenario planning of Iran's energy future by combining the in-frame approach and morphological analysis. Quarterly Journal of Approach, 31(3), 35-86. [In Persian].
  38. Qiyasi-Fard, N., Mohebbi, H., Nabi-Meybodi, M. (2023). Analysis of barriers to entrepreneurship development in deprived areas using Delphi and ANP methods. Journal of Entrepreneurship Development, 16(1), 61-76. [In Persian].
  39. Raitpishe, S., Tizro, A. (2016). Futures research in determining quality strategies for customs and logistics services to customers with a scenario-based approach. Industrial Management Perspective, 6(3), 101-129. [In Persian].
  40. Rovinaru, M. D., Bako, D. E., Rovinaru, F. I., Rus, A. V., Aldea, S. G. (2022). Where are we heading? Tacklingthe climate change in a globalized world. Sustainability, 15(1),
  41. SATBA: Renewable Energy and Energy Efficiency Organization. (2025). Report on the development of solar power plants in Iran. Tehran: Ministry of Energy. Retrieved from https://www.satba.gov.ir
  42. Shell Global, (2013). New Lens Scenarios: A Shift in Perspective for a World in Transition. The Hague: Shell International.
  43. Torfi, S., Mohebbi, H., Babaei meybodi, H. (2025). Identification and Structural Analysis of Drivers Influencing the Future of Renewable Energy Technologies in Iran (Case Study: Solar Energy). Journal of sustainable Energy Systems. doi: 10.22059/ses.2025.388342.1112
  44. United Nations Development Programme (UNDP). (2015). Energy Plus Guidelines: Planning for Improved Energy Access and Productive Uses of Energy. New York: UNDP.
  45. Yan, R., Wang, J., Huo, S., Qin, Y., Zhang, J., Tang, S., Wang, Y., Liu, Y., Zhou, L. (2023). Improving flexibility and stochastic multi-scenario hybrid optimization for an integrated energy system with high-ratio renewable energy. Journal Energy, 263(15),
  46. Zare-Mirakabad, A., Niazi, I., Salehi, S. (2011). Future planning of key technologies in the ICT industry of Iran with emphasis on identifying business models. Industrial Management Perspective, 1(4), 107-130. [In Persian].

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار